‘Psychopaten zijn van alle tijden.’ Fatih Akin over zijn horror-experiment Der goldene Handschuh

Grote kans dat je na het zien van de nieuwe film van Fatih Akin zin hebt om met kleren en al onder een lange, hete douche te springen. Der goldene Handschuh is namelijk niet alleen één van de meest gedurfde films van 2019, maar ook met stip de smerigste. Alles en iedereen plakt en stinkt, vooral hoofdpersonage Fritz Honka - een onooglijke, ongewassen seriemoordenaar met een gigantisch drankprobleem, die tussen 1970 en 1975 vier vrouwen in stukken hakte in zijn zolderkamer in Hamburg.

Honka pikte zijn slachtoffers op in ‘Zum goldene Handschuh’, een - nog steeds bestaande - kroeg waar dikke gordijnen het daglicht buiten houden, de toiletten nooit worden schoongemaakt, de muren geel zien van de rook en de schnapps nooit op raakt. Omdat zo’n plek alleen kan voortbestaan als de gasten zich niet hoeven te verantwoorden en de barman af en toe een oogje dichtknijpt, duurde het jaren voordat Honka gepakt werd. Tussen alle andere verloren zielen viel hij simpelweg niet op.

Het is een ongewoon absurd en groezelig toneel voor Akin, de Turks-Duitse arthouse-lieveling. Hier vind je geen cultuurclashes, familiecrises en stoere personages, zoals in zijn eerdere films Gegen die Wand (2004), Auf der andere Seite (2007) en Soul Kitchen (2009). Maar Der goldene Handschuh heeft net zo goed een sociale agenda. Wie durft door de radicale ranzigheid heen te kijken ziet een gelaagd, tragisch en bij vlagen zelfs humoristisch portret van een mislukt mens en de naoorlogse omstandigheden die hem voedden. Honka lijkt in niets op het stereotype van de hyperintelligente, charismatische moordenaar. Hij is geen Ted Bundy of Hannibal Lecter, en ook geen bovennatuurlijk monster. Zijn methode is niet doordacht en neurotisch maar onhandig en beneveld. Akin laat de echte gruwelijkheden grotendeels buiten beeld, maar het totaalplaatje wordt er niet minder lelijk door. 

Die lelijkheid was juist wat Akin zo aantrekkelijk vond, vertelt de regisseur ons op het filmfestival van Berlijn: ‘De wereld van Honka bestaat echt. Ik kom er niet vandaan, ik loop er niet in rond, maar het fascineert me. Mijn wereld is geschoold en gesocialiseerd - we doen aan yoga, gezond eten, we moeten ons goed voelen, er goed uitzien. Maar een ander deel van de wereld is niet zo. Dat deel drinkt, rookt en scheldt en ziet er belabberd uit. Ik weet ook niet waarom dat me zo trekt. Misschien komt het omdat ik in een soort filmfestivalwereld leef, vol glitter en studiocontracten. Zo'n vieze wereld voelt dan haast als wellness. Natuurlijk ben ik ook een voyeur, een kunstenaar die op zoek is naar inspiratie, maar ik heb wel steeds geprobeerd het echte verhaal centraal te stellen. En ik vond dat als ik me er dan toch aan waagde, ik zo precies mogelijk te werk moest gaan. Het boek waar ik de film op baseerde is ook super gedetailleerd.’

Honka's vieze wereld voelde voor mij als wellness

Het moet een flinke klus zijn geweest voor de crew om die viezigheid er zo echt mogelijk uit te laten zien.

‘Absoluut! Alles moest kloppen - van de kostuums tot het licht tot de visagie. Gelukkig had ik een geniale groep visagisten. Jonas Dassler, de acteur die Honka speelt, zat iedere dag een paar uur in de make-up stoel. De vrouwen ook, in het echt zijn dat prachtige rozen. Mijn vrouw heeft de casting gedaan. Ik wilde met professionele acteurs werken, maar niet met bekende koppen. Er zitten een paar heftige verkrachtingsscènes in, long takes met veel choreografie. Dat gaat gewoon niet als je die techniek niet beheerst. Maar ik wilde geen filmsterren, omdat je dan je publiek een soort schijnveiligheid biedt. Je moet geloven dat het echt is, dat je ín die kamer zit, en dat kan alleen als er geen connectie is met iets dat je al kent.’

‘Het appartement van Honka hebben we nagebouwd van foto’s. Eigenlijk hadden we het te groot gemaakt. Toen we de eerste rushes zagen zei de producent: ‘Er klopt niets van! Het lijkt wel de centrale hal van een treinstation!’ Maar we konden het niet opnieuw draaien, dus toen hebben we de kamers na iedere moord ietsje kleiner gemaakt. Als je goed oplet zie je de muren iedere keer een beetje bewegen.’

Je komt zelf uit Hamburg. Kende je Zum goldene Handschuh al? Heb je er veel tijd doorgebracht voor je research?

‘Het is een beruchte kroeg, dus ik wist er wel van. Mijn vrouw woonde er vroeger naast. Ik kocht er soms sigaretten, omdat het de enige plek was die 24 uur per dag open was. 365 dagen per jaar, sinds 1956! Die tent gaat nooit dicht. Maar ik was er altijd een beetje bang voor, een beetje zoals een saloon in een western. Zo’n plek waar je binnenkomt en waar mensen je aanstaren alsof ze je in elkaar willen slaan. Toen ik aan de research begon ben ik aan de bar gaan zitten, en toen ging ik er eigenlijk vrij snel in op. Iets te snel, haha. Het is een bijzondere plek: er komen toeristen, maar ook arbeiders en zwervers en sekswerkers. Iedereen kan elkaar daar in de ogen kijken. Ik hoop dat de film daar geen verandering in brengt, en dat het geen aapjes kijken wordt. Hamburg moet die niet-gegentrificeerde eilandjes kunnen behouden, die plekken waar je anoniem jezelf kan zijn.’

De economie zat in de lift, maar er waren juist toen ook grote verliezers. Deze film gaat over de verliezers

Het feit dat de kroeg een plek voor buitenstaanders is zorgde er ook voor dat Honka zo lang zijn gang kon gaan, omdat niemand op hem lette en niemand de vrouwen die hij vermoordde miste. Wat zegt dat over Hamburg in de 70er jaren?

‘Het is op een bepaalde manier zeker een portret van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog. En dat is nog helemaal niet zo lang geleden. Ik geloof dat we een product zijn van ons verleden, en dat we nu onze toekomst aan het vormen zijn. Toen ik het scenario aan het schrijven was heb ik overwogen om de film in het heden te plaatsen, maar toen dacht ik: nee man, wees nou precies. Die oorlogswonden horen bij die generatie. Dat is super bepalend. Duitsland zat in de jaren zeventig middenin het Wirtschafwunder. Er waren veel handen nodig om alles weer op te bouwen, de economie zat in de lift, maar er waren juist toen ook grote verliezers. Deze film gaat over de verliezers.’

Je vermijdt een directe verklaring te geven voor Honka’s gedrag. Het is bekend dat hij als kind in een concentratiekamp heeft gezeten en misbruikt is, maar in de film hou je dat op afstand.

‘Zijn trauma's zijn waargebeurd, maar ik vond het een cliché om dat in de film op te nemen. Het voelde niet goed. Alsof ik wilde zeggen dat hij een seriemoordenaar werd omdat hij dat soort dingen had meegemaakt. Dat is een soort klap in het gezicht van iedereen die ook misbruikt is als kind, of in een kamp heeft gezeten en géén vrouwen is gaan vermoorden. Dat kan je niet maken, zeker niet in Duitsland.’

Ik geloof dat het aan de ‘gezonde’ bevolking is om op een verantwoorde manier met geestesziekte om te gaan

In het echt werd Honka veroordeeld tot vijftien jaar in een psychiatrische inrichting. Wat vind je daarvan?

‘Ik geloof dat extreme geestesziekt deel uitmaakt van onze maatschappij, en dat het aan de ‘gezonde’ bevolking is om daar op een verantwoorde manier mee om te gaan. Dus eigenlijk ben ik het wel eens met de manier waarop de rechter Honka behandeld heeft. Hij zei in feite: deze man is ziek, hij wist niet wat hij deed, dus we stoppen hem in een instelling in plaats van de gevangenis. Want als je het omdraait zou je op een bepaalde manier doen wat de nazi’s deden met Aktion T4: mensen met een aandoening uitwissen. Ik vind dat je zieke mensen moet verzorgen. Misschien worden ze beter, en als dat niet lukt dan moeten ze op een veilige plek worden verzorgd zodat ze geen gevaar vormen voor anderen.’

‘Doen alsof mensen als Honka niet bestaan is naïef. Ze zijn er, ook vandaag nog. Ik las vorige week iets over mannen die op online fora hun haatfantasieën bespreken, over hoe ze vrouwen willen vermoorden. Dus de film gaat niet alleen over de seventies in Duitsland. Psychopaten zijn van alle tijden, en het heeft te maken met een combinatie van seksuele frustratie, eenzaamheid en middelenmisbruik. Honka had dat allemaal.’

Het is ook echt een anti-alcoholverhaal.

‘Zeker weten. Ik geloof dat Honka ziek was, maar ik ben ook van mening dat zijn alcoholmisbruik zijn ziekte heeft aangezwengeld. Als hij niet zo veel had gedronken dan had hij die moorden niet gepleegd. Er was een periode waarin hij niet dronk, dat zit ook in de film, en toen moordde hij niet. Ach man, iederéén heeft het moeilijk met alcohol. Laat mij maar eens iemand zien die er echt een gezonde relatie mee heeft, dat bestaat gewoon niet. Het is een enorm probleem, vooral in het Westen. Het is het meest verschrikkelijke middel van allemaal, omdat het legaal is.’

Laat mij maar eens iemand zien die echt een gezonde relatie met alcohol heeft heeft, dat bestaat gewoon niet

‘Toen ik het boek las bleef vooral het alcoholisme bij me hangen, meer nog dan de horror. Het deed me denken aan Charles Bukowski. Zijn literatuur fascineert me ook enorm. Ik wilde altijd al een film over zijn werk maken, maar ik voelde me niet thuis genoeg in zijn wereld, die van Hollywood en Los Angeles. En als je Bukowski wil verfilmen moet je het super radicaal doen, niet zoals die slappe film met Mickey Rourke (Barfly, red.). Dus Der goldene Handschuh is een beetje mijn radicale Bukowski-film.’

Ik moest door de scènes in de kroeg ook aan de Duitse regisseur Rainer Werner Fassbinder denken, en door de openingsscène waarin Honka een lijk de trap afsleept aan het Duitse expressionisme van Dr. Mabuse.

‘Ja kijk, het is natuurlijk ook een Duitse film. Ik probeer me niet teveel te laten beïnvloeden, maar ik hou te veel van cinema om daar niet een beetje mee te spelen. Ik zou willen dat ik de hele dag films kon kijken en er voor betaald krijgen, zoals jij. Dus ik heb heus wel de schaduwen aangedikt, haha. Dat is toch lekker! En Fassbinder had het natuurlijk ook altijd over de generatie na de Tweede Wereldoorlog. Ik heb mijn crew ter voorbereiding Händler der vier Jahreszeiten meegegeven, dat vind ik Fassbinders beste film. Maar ik heb ook afgekeken bij Michael Haneke en Ulrich Seidl, door te vertrouwen op de camera en long shots. Voor mij zijn dat namelijk óók horror-regisseurs. Ik heb een hele brede opvatting van wat horror kan zijn.’

Waarom heb je niet eerder een horrorfilm gemaakt als je er zo van houdt?

‘Ik hield als kind al veel van horror. Maar als filmmaker boek je in Duitsland je grootste success meestal met een arthouse-film. Een verhaal over een Turks meisje dat van huis wegloopt, en dat er dan twee boze broers met grote dönermessen achter haar aan komen, dat soort dingen. Dan zegt de internationale pers: yeah, hier houden we van. En vanaf dat moment zit je vast. Je weet wat mensen van je verwachten, maar je voelt je een kind dat in een boom wil klimmen en waar tegen gezegd wordt: nee, blijf jij maar in de zandbak.’

Ik heb een hele brede opvatting van wat horror kan zijn

‘De afgelopen jaren viel het me op dat er in de crisis waar cinema inzit, met Netflix enzo, horror een van de weinige steady genres lijkt te zijn. En je ziet ook dat de grens tussen arthouse en genrefilm weer transparanter is geworden. Kijk naar zo’n film als Get Out - dat is gewoon auteurscinema. Jordan Peele heeft het geschreven én geregisseerd. The Babadook, nog zo’n voorbeeld. Dat was vroeger ook zo: The Exorcist was horror, maar net zo goed een New Hollywood film. En je noemde net al het expressionisme, wat een enorme invloed heeft gehad op zowel de nouvelle vague als de film noir. Ik vind niet dat er zo’n strikte scheidslijn tussen genre en arthouse hoeft te bestaan. Laat dat soort grenzen maar aan Donald Trump over, haha. Ik hou er juist van om ze te doorbreken. Maar goed, mijn volgende film zal vast weer gaan over een Turkse man die in een boekwinkel werkt.’

Der goldene Handschuh wordt door sommige critici echt neergesabeld. Realiseerde je dat je een risico nam toen je aan dit project begon?

‘Ik heb geprobeerd om een film te maken die niet belerend is, en Honka's wereld is inderdaad nihilistisch en fatalistisch en wreed. Het einde vind ik persoonlijk wel hoopvol, want het eindigt met het meisje dat hij níet kon vermoorden. En zij is de toekomst, dus de toekomst blijft in leven. Maar ik neem in dit geval graag een artistiek risico. Natuurlijk hoop ik dat mensen de film goed vinden, maar ik heb het misschien nog wel meer nodig om op onderzoek uit te kunnen gaan. Als ik over dertig jaar terugkijk op mijn werk dan was dit misschien wel één van mijn meer experimentele films. Een filmmaker moet kunnen falen. Als je nooit op je bek gaat wordt het saai.’