Zach Braff en zijn manic pixie dream girl

Een bekentenis: Garden State heb ik meer dan honderd keer gezien en als het zou moeten, zou ik ‘m grotendeels woord voor woord kunnen meepraten. Zach Braffs regiedebuut was in 2004 een eersteklas indiehit, maar tegenwoordig hoor je er niemand meer over – of nou ja, niet in positieve zin in ieder geval. Is het een vergeten meesterwerk? Heus niet. Maar de ontluikende liefde tussen de depressieve Andrew (gespeeld door Braff zelf) en de springerige Sam (Natalie Portman), de bedwelmde sfeer, en niet te vergeten de destijds überhippe soundtrack waren vormend voor de smaak van talloze filmliefhebbers die misschien wel net zo dolend door het leven gingen als de personages uit de film.

Garden State scoorde aanvankelijk goed bij het publiek én de pers, maar de latere filmkritiek is minder lief geweest voor Braff en de film. Tijden veranderen, en daarmee ook de kijk op dingen. Natalie Portmans personage Sam werd zo’n beetje het schoolvoorbeeld van de manic pixie dream girl, het soort eendimensionale vrouwelijke personage dat volgens AV Club-auteur Nathan Robin alleen bestaat ‘in the fevered imaginations of sensitive writer-directors to teach broodingly soulful young men to embrace life and its infinite mysteries and adventures.’ Braff zou later toegeven Sam te hebben bedacht omdat hij er zelf van droomde dat zo’n vrouw hem van zichzelf zou redden.

Terechte kritiek, die de reputatie van de film inmiddels compleet overschaduwt. Je zou daardoor bijna vergeten dat het Garden State was die ervoor zorgde dat veel romantische komedies quirky mochten zijn en met veel succes de liefdesbeslommeringen toonde van de minkukels, onhandigen en neerslachtigen. En daar hoorde altijd ook dat typische Garden State-geluid bij. Braff stelde eigenhandig een dromerige soundtrack samen vol hippe, zachtaardige bandjes en liet personage Sam de carrière van indieband The Shins opbloeien met de woorden ‘You gotta hear this one song, it’ll change your life I swear’. Plotseling hadden alle romcoms een soundtrack met zoete liedjes van bands als Iron & Wine en The Postal Service. Garden State vormde zo het startschot van een nieuwe school, waar ook 500 Days of Summer, Juno, Lady Bird en The Worst Person in the World toe behoren. Overal duikt het lekker gekke meisje (of die knappe, beetje vreemde jongen) op – al krijgen de manic pixie dream people steeds vaker meer dan één dimensie.

Door al die opvolgers voelt Garden State inmiddels aan als een grijs gespeelde plaat en is de film wat van z’n glans verloren. Het kunstje dat destijds zo verfrissend was, is verworden tot een cliché. Het lukte Braff dan ook niet het succes met dezelfde overtuiging te herhalen. Hij regisseerde – tot nu – slechts twee andere films: Wish I Was Here (2014), een soort Garden State maar dan voor dertigers, en Going in Style (2017), over bejaarde gangsters, met Michael Caine en Morgan Freeman in de hoofdrollen. Laatstgenoemde is nu ook te zien in Braffs vierde film, A Good Person.

Braff castte Florence Pugh in de hoofdrol, die net als Natalie Portman een onweerstaanbare combinatie bezit van acteertalent en een blik waarmee ze je in een handomdraai om haar vinger windt. Braff heeft dit keer duidelijk z’n best gedaan geen manic pixie dream girl op te voeren. Pughs personage Allison wordt depressief na een door haar veroorzaakt auto-ongeluk en raakt verslaafd aan medicijnen. IndieWire vat het samen als: ‘She’s not manic, she’s depressed. She’s not a pixie, she’s practically a goblin. She’s not a dream, she’s a nightmare.’ Depressieve nachtmerrie of niet, Braff was dolverliefd op Pugh toen hij haar personage creëerde. De twee hadden tussen 2019 en 2022 een relatie.

Garden State is tegenwoordig vooral een voorbeeld van hoe het niet moet, en dat is wat mij betreft te weinig eer voor een film die toch z’n sporen heeft nagelaten. Braff schreef misschien een eendimensionaal personage om zijn eigen fantasie te vervullen, maar wisten wij veel, in 2004. Ik zou willen voorstellen zijn manic pixie dream girl te zien als een onhandige jeugdzonde zoals jonge geliefden die wel vaker begaan, zonder zich er op dat moment van bewust te zijn. Het was toch Garden State die mijn filmliefde aanwakkerde, hoe gênant dat achteraf misschien ook is. Of een nieuwe generatie z’n hart ook beter vast had kunnen houden voor Florence Pugh in A Good Person daar kunnen we over twintig jaar wellicht meer over zeggen.