Fotografie: Iris Duvekot
Even alles op een rijtje. In de Australische western Sweet Country, een film uit 2017 die zich afspeelt in 1929, kijken dorpsbewoners op een pleintje naar The Story of the Ned Kelly Gang, een film uit 1906 die zich afspeelt in 1880. En de boodschap is hyperactueel. In de krant van vandaag wordt morgen de vis verpakt, maar snij de vis van morgen open, en je vindt de vis van vandaag in zijn maag, en snij die weer open: de vis van gisteren. Als alles ergens op voortbouwt, gaat niets ooit echt voorbij.
Regisseur Warwick Thornton wil het verleden altijd kunnen voelen. Misschien loopt hij als 47-jarige daarom nog steeds rond op de laarzen die hij als twintiger moet hebben gekocht, en die hij tegenwoordig met gaffertape bij elkaar houdt. Als hij op de foto moet, plaatst hij de laarzen stoer op tafel en vertelt hij welke arme dieren ervoor zijn geslacht. Snel verwisselt hij nog een aantal stukken op het schaakbord. ‘Zodat jullie straks brieven krijgen dat de foto niet klopt.’ Als Thornton niet van provoceren had gehouden, dan had hij Sweet Country niet gemaakt.
Het is een hoop bullshit bij elkaar. Maar hij is nog steeds een nationale held
In zijn eigen Australië gaat hij met zijn films lijnrecht in tegen het traditionele beeld van de nationale geschiedenis. Hij verwerkte The Story of the Ned Kelly Gang met een duidelijke bedoeling in Sweet Country. ‘Ned Kelly heeft echt bestaan,’ vertelt hij. ‘Hij was een outlaw die in de 19e eeuw veel mensen heeft beroofd en vermoord. Nationalisten hijsen hem nog steeds op het schild als de ultieme Australiër: een arme Ierse immigrant die het opnam tegen de Britten, van de rijken stal en aan de armen gaf. Dat is een hoop bullshit bij elkaar. Hij stal van iedereen en gaf niemand iets. Maar hij is onze held, tot de dag van vandaag.’
Tegenover Ned Kelly plaatst Thornton het personage van de landarbeider Sam Kelly. Al eeuwen voor de komst van de witte kolonisten bewoonden Sams voorouders het gebied rond Alice Springs, waar de film zich afspeelt, in het middenste midden van Australië. Het is ook weer de geboortplek van Thornton, die zelf eveneens afstamt van de oorspronkelijke bewoners. Sam is, in de woorden van een witte boer die zich nieuw in de buurt vestigt, ‘zwartvee’. Het loopt mis tussen Sam en die nieuwe boer. Uiteindelijk kijkt Sam in een geweerloop en moet hij zich verdedigen. Hij schiet terug en slaat met zijn vrouw op de vlucht.
De plaatselijke sheriff gaat met een groepje mannen achter de twee voortvluchtigen aan, diep de gevaarlijke outback in, het leefgebied van de oorsponkelijke bewoners. Dat doen ze niet met de bedoeling om Sam even rustig te vragen wat er is gebeurd. ‘De mannen in het dorp juichen de ene dag de moordenaar Ned Kelly toe,’ zegt Thornton, ‘en de volgende dag roepen ze dat die zwarte moet hangen, terwijl Sam Kelly een onschuldige man is die niets verkeerd heeft gedaan.’
Iedereen heeft zulke verhalen in zijn familie: het racisme, de slachtpartijen
Waar komt dit verhaal vandaan?
‘Dit is het verhaal van álle aboriginals. Dit is ook mijn verhaal, het verhaal van mijn overgrootouders. Iedereen heeft zulke verhalen in de familie: hoe het land van ons werd afgepakt, het racisme, de slachtpartijen. Het specifieke verhaal van Sam Kelly is gebaseerd op een voorval waar de overgrootvader van een jeugdvriend van mij getuige van was. Die overgrootvader is ook een personage in de film: Philomac, een jongetje dat niet wil deugen. Hij leeft nog steeds, hij moet nu dik in de negentig zijn. Mijn jeugdvriend wilde iets met zijn verhalen doen en schreef er het script omheen.’
Het is een verhaal uit de mondelinge overlevering, dus. Hoort de gemiddelde Australiër zulke verhalen ook?
‘Zelden. Zo gaat het overal: we schrijven onze geschiedenis als een succesverhaal. Maar elk land heeft ook een donker verleden. Dat proberen we uit de weg te gaan. Misschien heeft iemand er wel eens een boek over geschreven, maar dat hebben we lang geleden verbrand. Dit deel van onze geschiedenis wordt niet onderwezen op school, je leert het pas als je je op de universiteit specialiseert in indigenous studies. De meeste mensen weten er niets van en je kunt niet eens voor idioten uitmaken, want ze hebben die kennis nooit aangeboden gekregen.’
Wie met onze oorlogsveteranen spot, wordt bijna voor terrorist uitgemaakt
Veel van de aboriginal personages, waaronder Sam, worden gespeeld door plaatselijke bewoners zonder acteerervaring. Waarom heb je daarvoor gekozen?
‘Er zijn geweldige aboriginal acteurs uit andere delen van het land. Maar ik kan iedereen zonder veel moeite leren acteren, zo lang ze zich openstellen en zich durven te geven. Het is geen raketwetenschap. Ik vond dat ik mensen nodig had die het verhaal in hun bloed hadden. Mensen die er geboren zijn. Zij hebben een band met het land die ik niet kan creëren of regisseren. Zonder die basis ben je nergens. Ik kan tegen acteurs zeggen: sneller, langzamer, zachter, harder, vrolijker, verdrietiger. Maar die spirituele connectie met het land kan ik ze niet bijbrengen. En de camera herkent die geschiedenis onmiddellijk.’
Je film is in Australië inmiddels een paar weken te zien. Staan mensen ervoor open?
‘Sommige mensen willen meer leren over dit deel van onze geschiedenis. Ze willen verder en de enige manier om verder te gaan, is om de botten van ons verleden op te graven en er een echt gesprek over te voeren.’
‘Tegelijkertijd zijn er steeds meer mensen, vooral van de oudere generaties, die het nationalistische verhaal verkondigen. Over de offers die onze soldaten hebben gebracht zodat 'we' dit mooie land konden krijgen. Onze oorlogsveteranen zijn heiligverklaard, ze zijn een nieuwe religie waar niemand mee mag spotten. Wie dat wel doet, wordt voor on-Australisch uitgemaakt en bijna voor terrorist. Ik hoop dat die nationalisten niet naar mijn film komen. Als je zo denkt, zeg ik: leef een mooi leven en sterf.’
