‘Het is alsof dit een film is over de Holocaust en ik verkleed ben als nazi.’ Mads Brügger over Cold Case Hammarskjöld

Op 16 september 1961 stort het vliegtuig van VN-secretaris-generaal Dag Hammarskjöld onder verdachte omstandigheden neer in de Britse kolonie Noord-Rhodesië. De Zweed Hammarskjöld zette zich in voor de onafhankelijkheid van Congo en had zich daarmee onpopulair gemaakt bij de koloniale Westerse grootmachten. Meer dan 50 jaar later stuit de Deense journalist en filmmaker Mads Brügger (The Ambassador) op deze cold case en wil maar een ding: de waarheid achterhalen. Zou Hammarskjöld vermoord zijn door machtige politieke tegenstanders? En wie liet er een schoppenaas achter op zijn lichaam?

Brügger begint zijn zoektocht in een kleine hotelkamer middenin Congo. Onderuitgezakt in een stoel roept hij tegen een secretaresse wat ze moet optikken op een ouderwetse typemachine: ‘This could either be the world’s biggest murder mystery or the the world’s most idiotically conspiracy theory.’ Gekleed in een wit pak zoekt de eigenzinnige Brügger samen met de Zweedse privédetective Göran Björkdahl naar vliegtuigresten, interviewt hij niet eerder gehoorde getuigen en duikt in verschillende archieven. Hiermee moet te achterhalen zijn of er iets klopt van de complottheorieën die Hammarskjölds dood altijd hebben achtervolgd. 

Brügger zoekt graag het ongemak en de verwarring op, dus ietwat nerveus bel ik hem op. Zou hij mij ook in het ootje willen nemen? Uiteindelijk valt het allemaal mee. Brügger blijkt vooral een enthousiaste verteller met een voorliefde voor mysterie. ‘Ik ben een groot fan van het werk van John le Carré en zijn verhalen over de spionagepraktijken uit de Koude Oorlog. Het was de soortgelijke, mysterieuze aard van de zaak Hammarskjöld waardoor ik er meer over wilde weten.’ 

Wilde u er toen meteen een film over maken?

‘Nadat ik me helemaal had verdiept in de cold case belde ik onderzoeker Göran Björkdahl op. Hij was al een tijd bezig met de zaak en het ondervragen van getuigen in Afrika. Ik vroeg hem of hij zin had om naar Denemarken te komen zodat ik kon controleren of hij geen typische aanhanger van allerlei complottheorieën was. Tot mijn verbazing was hij alles behalve dat. Hij is heel sceptisch en serieus. Zo begon onze samenwerking.’

Ik vond het geweldig dat Melania Trump precies zo gekleed ging als Göran en ik

Waarom draagt u in de film een safari-uniform, met sokken tot uw knieën en constant een sigaar in uw mond? 

‘Die sigaar is puur vanwege het feit dat ik zelf rook. Maar ook omdat ze in de tijd van de Koude Oorlog altijd met zo’n ding in hun mond liepen. Dat vond ik wel wat hebben. De belangrijkste functie van de sigaar, en daarbij ook mijn outfit, is het op een komische manier verwijzingen naar de koloniale tijd. Destijds droegen witte mensen altijd safari-outfits als ze Afrika bezochten. Ik vind het leuk om daarmee te spelen en te kijken hoe het publiek reageert. Ik druk iedereen met zijn neus op de feiten, juist als dat pijnlijk en ongemakkelijk is. Ik vond het geweldig dat toen Melania Trump laatst een reis maakte naar Afrika, ze precies zo gekleed ging als Göran en ik tijdens ons onderzoek.’

Is humor een belangrijk onderdeel van documentaires? 

‘Volgens de meeste documentairemakers is komedie juist iets dat je moet vermijden. Je wordt gezien als een onbetrouwbare journalist als je een beetje humor toevoegt. Ik ben het daar volledig mee oneens. Sterker nog: ik denk dat humor essentieel is voor storytelling. Vooral bij een film die langer dan twee uur duurt. De verwijzingen en grappen die ik tussen de tragedie stop, maken de boel wat lichter.’

Uw kostuum is een verwijzing, maar de keuze om uw verhaal op typemachines uit te laten werken door secretaresses is dat ook.  

‘Ik vind het interessant dat ik zo ontzettend wit ben, ik ben het laatste station voor albino. Dat ik wit ben, gekleed ga in een safari-uniform en in een kamer zit met een Afrikaanse vrouw, is extreem ongemakkelijk. Het is bijna alsof dit een film is over de Holocaust en ik verkleed ben als nazi. Door mijn voorkomen val ik als verteller door de mand en worden de secretaresses de bovenliggende partij. They are in control. Zij stellen de vragen en zij zijn degenen die bepalen waar we het over gaan hebben.’

In de film stellen zij aan u de vragen die ik ook had. 

‘Ik was op zoek naar een vertelmethode die het verhaal duidelijker kon maken. Daarnaast waren veel documenten gemaakt met een typemachine. Dat detail wilde ik terug laten komen. Toen dacht ik: wat nou als iemand mij helpt dit te verwezenlijken, maar tegelijkertijd de vragen kan stellen die de kijker ook bezighoudt? Uiteindelijk kwam ik erachter dat vrijwel alle secretaresses in Afrika vrouw zijn. Omdat ik ook een vrouwelijk perspectief wilde toevoegen, sloeg ik zo twee vliegen in één klap.’

Verschillende mensen beweren verschillende dingen; je kunt het vergelijken met The Murder on the Oriënt Express

Uw film ging in Amerika in première op het Sundance festival. Wat waren de reacties?

‘Ik zat enorm zenuwachtig in de zaal toen er een beveiliger naar me toe kwam en zei: ‘I need to speek to you outside.’ Ik dacht direct: shit, word ik nou gearresteerd? Ik liep met hem mee naar de gang waar hij mij vertelde dat hij militair was geweest in Congo. Alle mensen die voorkwamen in mijn film had hij ook ontmoet en hij zei dat de beweringen in mijn film klopten. Dat was natuurlijk de beste reactie die ik kon krijgen. Verder waren de meeste mensen vooral geschokt door de bevindingen. Er waren een paar mensen aan het huilen. Ook kwam er iemand naar me toe die vertelde de hele nacht aan mijn film gedacht te hebben. Hij had er niet van kunnen slapen. Dat is stiekem iets dat je als filmmaker wil bereiken.’ 

Een aantal journalisten heeft de beweringen die u doet over de betrokkenheid van het South African Institute for Maritime Research (SAIMR) bij de dood Dag Hammarskjöld verder onderzocht. Wat vindt u daarvan?

‘The Guardian en The New York Times hebben zo hun twijfels over de invloed van SAIMR. De Belgische krant De Morgen heeft gesproken met de weduwe van de piloot die het vliegtuig van Hammarskjöld bestuurde. Zij wilde mij niet spreken, maar vertelde aan de krant dat haar man onschuldig is. Er zijn verschillende mensen die verschillende dingen beweren, dus je kunt het vergelijken met een detectiveroman als The Murder on the Oriënt Express. Maar er zijn zo veel verschillende motieven, dat ik niet anders kan dan geloven dat de vliegtuigcrash géén ongeluk was. Ik denk dat in de toekomst nieuwe onderzoeken mij uiteindelijk gelijk zullen geven.’

--------

Fotocredit: Niels Hougaardvan