Emoties vechten in ons brein om de overhand – zo voelt het, maar zie dat maar eens te verfilmen. Het is op God weet hoe veel manieren geprobeerd: voice-overs, duiveltjes en engeltjes op schouders, gedachtenwolkjes en meer, maar nooit zoals in *Inside Out. *Regisseur Pete Docter, verward over wat zich afspeelde in het hoofd van zijn eigen 11-jarige dochter, stopte een vijftal poppetjes in het hoofd van hoofdpersoon Riley, die de dienst uitmaken in het 'hoofdkwartier'. Na een verhuizing staat Riley’s wereld op zijn kop, en raakt Plezier samen met Verdriet verdwaald. Angst, Woede en Afschuw zitten nu voor het controlepaneel: crisis, kortom.
Mannetjes in je brein – het doet denken aan het 16e/17e-eeuwse idee van de homunculus, het miniatuurmensje dat als bestuurder van het bewustzijn werd voorgesteld en verworpen. Immers, wie moet dat minimensje dan besturen? En nee, die kritiek is op Inside Out niet van toepassing, want de film pretendeert nergens een letterlijke voorstelling van ons brein te zijn. Pixar betrok een heel team van wetenschappers bij de productie om zoveel mogelijk van de hersenen naar reële metaforen te vertalen. ‘We wilden niets doen waarmee we onszelf belachelijk zouden maken, maar we hebben de waarheid wel opgerekt,’ aldus Docter.
Hoe realistisch zijn de metaforen in Inside Out dan? Hoe waar kan een Pixar-brein zijn, wil het amusant blijven? Hoe amusant kan een breinavontuur worden, wil het de dames en heren Neurowetenschap niet aan het huilen maken? Ik las de blogs van huilende en juichende neurowetenschappers en ander hersenvolk. Hier volgt de volstrekt onwetenschappelijke bullshit-score op vijf gebieden.
Emoties
De eerste emotie die baby Riley ervaart als ze haar kersverse ouders ziet is Plezier (het blijft toch Disney). Dan krijgt ze honger en zet het op een krijsen: angst en woede nemen ruziënd plaats achter het controlepaneel. Cute. Maar is dat ook hoe het werkt?
Voor een rol in het hoofdkwartier heeft animatiestudio Pixar 27 emoties overwogen. De emoties die de casting overleefden komen overeen met het werk van de vroegere mentor van Pixar-consultant Dacher Keltner, Paul Ekman, die een cultuuronafhankelijke zeven emoties onderscheidde. Nummers zes en zeven, Verrassing en Verachting, zijn weggelaten voor het overzicht.
Huilen om eten is geen mengvorm van angst en woede
In *Inside Out *zijn de vijf emoties van meet af aan de baas en daar begint de kritiek, bijvoorbeeld van New Yorkers’ Richard Brody: ‘Iedereen die een baby heeft horen huilen (…) weet dat primaire krachten ons beheersen, en slechts langzaam en met tegenzin plaats maken voor de vijf schattige minions van emotionele onderhandeling.’ Huilen om eten is kortom geen mengvorm van angst en woede maar een directe uiting van overlevingsdrang. Neurowetenschapper Heather McKellar merkt ook op dat emoties niet in hun eentje de dienst uitmaken over ons gedrag, hoewel ze wél vormen hoe we een situatie opvatten en onthouden.
Een andere kritiek op de vijf poppetjes komt van Christof Koch (Allen Institute for Brain Science in Seattle): ‘Je hebt natuurlijk geen toegang tot vijf expliciete, bewuste stromen. We zijn vreemden voor onszelf, en wij zijn in het bijzonder vreemden voor onze eigen geest.’ Een beetje mierenneukerij, want een film die op kinderen gericht is kun je moeilijk verwijten dat ze de werkelijkheid vereenvoudigt. Dat kun je geen enkele metafoor verwijten, eigenlijk. En die primaire driften, tsja – een Riley die haar geslachtsdriften verkent is toch wat minder… Disney.
**Metafoorscore: **
Of het idee van het Hoofdkwartier met controlepaneel hout snijdt hangt een beetje af van je interpretatie ervan. De ene neuroloog (Dr. Steven Novella) ziet het Hoofdkwartier als 'het bewustzijn' en merkt op dat dat in feite een erg wijdverbreid proces is, waaraan verschillende hersengebieden een bijdrage leveren. Een ander (zoals neurochirurg Shahmir Siddiqui) ziet het Hoofdkwartier als het hele brein en het paneel als het ruggemerg. Maar misschien lijkt het Hoofdkwartier nog het meest op het limbisch systeem, het gedeelte van de hersenen dat onze emoties reguleert, zoals Blake Porter voorstelt.
Het controlepaneel klopt dus niet echt, of liever gezegd echt niet (maar het is wel echt leuk)
Hoe dan ook, zoiets als een controlepaneel met een uitvoerende macht die aan de knoppen zit is er in het mensenbrein niet. En hoewel emoties natuurlijk wel beslissend kunnen zijn, hebben ze geen directe controle over de uitvoering, zoals in *Inside Out – *dat zou een betere metafoor zijn voor een hond dan een mens. Aan de andere kant: voor een pre-puber als Riley zijn emoties volgens neurologen wel in hogere mate leidend, omdat hun prefrontale cortex (thuisbasis van rede, planning, reflectie en begrip) nog lang niet is uitontwikkeld. Het controlepaneel klopt dus niet echt, of liever gezegd echt niet (maar het is wel echt ***** leuk).
**Metafoorscore: **
Gekleurde knikkers op een bowlingbaan – zo zien herinneringen eruit in *Inside Out. *Blauw voor droevig, rood voor boos, etcetera. Tijdens je slaap worden ze vervoerd naar het langetermijngeheugen, waar ook de overbodige herinneringen - telefoonnummers en presidenten - worden opgeruimd.
Als Verdriet er met haar tengels aan zit kleurt een herinnering droevig
Dr. Shuhamy, een van de consultants van Inside Out, erkent dat herinneringen in feite verbonden zijn in een complex netwerk: de fysieke connecties tussen de 86 miljoen neuronen vormen kleine uitsteekseltjes in de sinapsen, die lijken op vertakkingen aan een boomtak. Misschien waren stukjes klei die tegen elkaar aan gekwakt worden wel een betere metafoor geweest: kleuren en vormen veranderen en beïnvloeden elkaar, sommige blobjes groeien, andere krimpen, etcetera. De theorie van *use it or lose it *die we in *Inside Out *zien gaat wél op. Hoe meer een neuron communiceert, hoe sterker de verbinding (en dus de herinnering) wordt. Zo komen we Rileys vroegere denkbeeldige vriendje BingBong tegen: deels olifant, deels kat, gemaakt van suikerspin. Omdat BingBong niet meer wordt gebruikt dreigt hij verloren te gaan.
Een andere waarheid in *Inside Out *is dat herinneringen vervormen. Als Verdriet er met haar tengels aan zit kleurt een herinnering bijvoorbeeld droevig. Die herinnering kan in het Hoofdkwartier wél worden afgespeeld zoals hij is opgeslagen, wat helaas niet kan met een gewoon mensenbrein: McKellar schrijft dat het oproepen van een herinnering de herinnering zelf verandert in een proces dat ‘reconsilidation’ heet.
Metafoorscore:
Riley zit in crisis, waardoor we buiten het Hoofdkwartier haar persoonlijkheidseilanden (‘Familie’, ‘Vriendschap’, ‘Hockey’ en Gekkigheid’) zien afbrokkelen. Ze kunnen weer opgebouwd worden als ze deze gebieden aandacht schenkt en er kunnen ook compleet nieuwe eilanden (‘Boybands’) ontstaan. *Inside Out *gaat dus uit van een blanco baby, waarbij de persoonlijkheid uit ervaringen wordt opgebouwd.
*Inside Out *gaat uit van een blanco baby
Dat is volgens de neurowetenschap een enigszins verouderd concept: er wordt over het algemeen aangenomen dat persoonlijkheid juist een sterk genetisch bepaald gegeven is. Natuurlijk is er het welbekende ‘nature’ en ‘nurture’, maar de kern van een karakter (en dus haar eilandjes) lijkt meer bepaald te worden door genen dan door herinneringen, zoals in *Inside Out. Een *structuur van gebouwen zou volgens Novella een betere metafoor zijn geweest, gebouwen die gerenoveerd en onderhouden kunnen worden. Een persoonlijkheidseiland zoals Riley dat heeft voor boybands, zou je beter een Cultuureiland kunnen noemen.
**Metafoorscore: **
Als Riley slaapt worden haar kortetermijnherinneringen naar de langetermijn-opslag gestuurd en gaat de droomfabriek aan het werk. In de Droomstudio worden de evenementen van de voorgaande dag in een scenario verwerkt en verfilmd door een regisseur met complete crew en acteurs. De processen van herinnering en slaap zijn inderdaad sterk aan elkaar gelinkt, zo schrijft McKellar. Gedurende de slaap worden fragmenten uit de dag herbeleefd in de hippocampus.
In de Droomstudio worden evenementen van de voorgaande dag in een scenario verwerkt en verfilmd
Als de dromen worden ‘gedraaid’ wordt er een filter voor de camera gehouden, een idee dat volgens Dr. Oliver Stroeh strookt met de realiteit van dromen: ‘Wat we voor realiteit aannemen wordt compleet verstoord in het brein.’ Een element dat volgens Blake Porter aan *Inside Out *ontbreekt is het belang van slaap voor leerprocessen: de herbeleving speelt een rol bij het onthouden van nieuwe ervaringen en vaardigheden, wat in de film terug had kunnen komen in de vorm van schrijvers die herinneringen opslaan bij soortgelijken. We weten wel waarom jij geen films maakt, Blake. De Droomstudio is gewoon cool.
**Metafoorscore: **
**Totale metafoorscore: **
