Elene Naveriani over Blackbird Blackbird Blackberry: ‘De schoonheid van Etero’s opstandigheid is universeel’

Blackbird Blackbird Blackberry in één zin is wat je noemt een elevator pitch. Onweerstaanbaar. Makkelijk te verkopen. Echt iets waar ze in Hollywood mee uit de voeten zouden kunnen. Komt ie: Blackbird Blackbird Blackberry gaat over de alleenstaande, 48-jarige vrouw Etero, die vlak na een bijna-doodervaring onverwachts wordt ontmaagd en haar leven herziet.

Maar Blackbird Blackbird Blackberry komt niet uit Hollywood. De film komt uit Georgië. Wat het allemaal niet minder onweerstaanbaar maakt, integendeel misschien: hoe vaak zien we hier in Cineville een verhaal uit die hoek? Bijna nooit. ’De Georgische regering is pro-Russisch en conservatief, waardoor het moeilijk is om films gefinancierd te krijgen’, vertelt regisseur Elene Naveriani op IFFR. ‘Mijn film is een Zwitserse-Georgische coproductie. Ik heb gebruik gemaakt van Georgische belastingregelingen, maar ik kreeg geen geld van de fondsen. Daarom hoefde ik ook geen rekening te houden met wat de overheid wilde. Ik kon mijn eigen ding doen.’ 

Naveriani werd in 1985 geboren in Tbilisi en studeerde af aan de daar gelegen State Academy of Art, maar woont inmiddels in Zwitserland, waar ze Critical Curatorial Cybermedia en film studeerde. Blackbird Blackbird Blackberry is diens tweede film en gebaseerd op de gelijknamige roman van de Georgische feminist, activist, researcher en docent Tamta Melashvili. Het verhaal van de film (en het boek) behelst duizend dingen meer dan alleen bovengenoemde elevator pitch. De door romantiek en een zomerzon ingegeven ontdekkingstocht van Etero, raakt aan talloze mooie thema’s en hete hangijzers, waaronder de overgang, seks na je veertigste, de ongeschreven regels van het patriarchaat en de bewuste keuze van een vrouw om géén echtgenoot en/of moeder te willen zijn. Naveriani: ‘Ik vind Etero heel inspirerend. Hoe ze breekt met de regels en laat zien: dit is wie ik ben.’ 

Dat toxische tussen de vrouwen zit in de Georgische cultuur. Dat zijn we wel gewend

Herken je jezelf in haar?



‘Etero moet de regels die ze als kind leerde ontleren. Ze begint het leven te zien en begrijpen op haar eigen manier, zonder rekening te houden met de vooroordelen die ze meekreeg over wat het betekent om een vrouw te zijn. Daar kan ik me mee identificeren. En het is niet alleen mijn of haar verhaal, maar het verhaal van veel mensen. Vrouw of non-binair, dat maakt niet uit. Iedereen heeft een ideaalbeeld, iedereen is op zoek naar een eigen manier van leven, op zoek naar een plek in de maatschappij. De schoonheid van Etero’s opstandigheid, van haar gevecht, dat is iets universeels.’

De vrouwen uit Etero’s dorp die wel een man en kinderen hebben, lijken minder onder de indruk. Ze doen gemeen tegen haar omdat ze alleen is.

‘Hun eigen drama zit deze vrouwen in de weg. Maar ik denk dat Etero hun commentaar niet persoonlijk opvat. Ze begrijpt dat het geen rationele analyses zijn en voelt dat deze vrouwen gewoon niet gelukkig zijn. Ze zitten vast, hun kritiek is een tool om te overleven. Op een andere manier sterkt dat Etero in de keuzes die ze zelf gemaakt heeft. Ze straalt uit: kom op, meiden, wakker worden! Dat toxische tussen de vrouwen zit in de Georgische cultuur. Dat zijn we wel gewend.’

Met de jongere vrouwen heeft Etero een betere klik.

‘Ze ziet dat de nieuwe generatie dingen doet die zij op die leeftijd niet kon. Daar kijkt ze tegenop. Het was ondenkbaar dat zij haar haar ooit blauw zou verven bijvoorbeeld. En ze voelt zich thuis bij hen, bij deze breaking-the-rules-kind-of-people.’

Is het een statement dat we al die meiden de hele tijd met hun telefoon zien, maar Etero niet?

‘Etero heeft geen smartphone nodig en als ze er wel eentje nodig heeft, zou ze er eentje gaan halen. Ik zit helaas ook veel op m’n telefoon. Zo leven we nu. Voor de nieuwe generatie is het een raam naar buiten toe. We dromen ergens van via onze telefoon. Etero kijkt liever om zich heen. Ze heeft die gadget niet nodig. Ze kan haar eigen fantasie gebruiken.’

Een micromaatschappij zoals deze en een personage zoals Etero kan je overal vinden

Ik zie bijna nooit een film uit Georgië. Is je film representatief voor wat er daar allemaal speelt?

‘Ik heb nooit een etnografisch portret willen maken. Ik kan die verantwoordelijkheid niet op me nemen. Zo heb ik het verhaal ook niet verteld. Ik zeg niet: dit is hét Georgische dorp en dit is hoe het er daar aan toe gaat. In mijn formele keuzes ga ik voorbij aan de realiteit. Dat zit ‘m in kleine dingen. Als je uit Georgië komt zie je misschien bepaalde elementen die bij een bepaald dorp of een bepaalde regio horen, maar het is een mix. Er zit ook iets sprookjesachtigs in. De film is gestileerd, droomachtig. Het is expressionistisch. De kleuren, de composities. Het is duidelijk ‘gemaakt’ door iemand. Je hoeft ook niks te weten over Georgië om mijn film te begrijpen. Een micromaatschappij zoals deze en een personage zoals Etero kan je overal vinden.’ 

Gezien de thema’s die je aansnijdt, en wat je eerder vertelde over de staat van de Georgische filmindustrie, kan ik me voorstellen dat het moeilijk was om je film van de grond te krijgen. Klopt dat?

‘De censuur in Georgië komt pas achteraf, bijvoorbeeld als het gaat om de selectie voor festivals, de Oscars of blabla, dat soort bullshit. Mijn werk wordt dan direct aan de kant geschoven. Vanwege het onderwerp, maar ook vanwege de politiek waar ik voor sta, vanwege wat ik zeg, en hoe ik me gedraag – of misdraag. Het is geen oldschool censuur, daar kom je vandaag de dag niet meer mee weg. Het is subtieler en ligt onder de oppervlakte.’

En qua financiering?

‘Dat was eigenlijk geen probleem. Ik heb een superteam om me heen. Met mijn producenten in Georgië en Zwitserland deel ik dezelfde waarden en ideeën. We willen allemaal iets doorbreken. Ik word door hen heel erg beschermd, dus ik weet niet precies hoe ze het voor elkaar hebben gekregen. Het is hun manier om mij speelruimte te geven, zodat ik kan maken wat ik voor me zie. Het enige waar we tegenaan liepen was dat de film gaat over dingen die nieuw waren voor de oudere acteurs. Het was aan hen soms moeilijk om uit te leggen wat we probeerden te doen.’

‘Het was nieuw voor hen, maar ook voor mij. Ik ben gewend om met generatiegenoten te werken en de acteurs in deze film stonden wat verder van mij af. Ik ben jonger en weet niet wat zij weten, dus ik vond het belangrijk om niet zelf maar wat te verzinnen. Ik wilde ruimte geven aan hun gevoelens en kwetsbaarheid. De oudere acteurs waren wat verlegener, of hadden nooit de kans gehad om een rol zoals deze te spelen. Het ging daarbij ook over het naakt. Uiteindelijk ging het allemaal heel organisch en voelden ze zich er goed over. Over hun lichamen en over hun personages. We hebben er veel tijd en energie in gestoken en dat heeft zich uitbetaald.’ 

Ik wilde iedereen de juiste aanwijzingen kunnen geven over hoe Etero zich voelt

De film heeft een open einde. Heb je voor jezelf bedacht hoe het verhaal verder gaat?

‘Tijdens het schrijven en bij de opnames hadden we wel één duidelijk antwoord. Ik wilde iedereen de juiste aanwijzingen kunnen geven over hoe Etero zich voelt. Maar als ik de film nu zie, kan ik steeds een ander vervolg bedenken. Het hangt af van mijn mood. Maar wat ik wel kan zeggen: je weet dat Etero haar weg wel vindt. Uit alles wat vooraf is gegaan, hebben we geleerd dat welke keuze ze ook maakt, het geen compromis zal zijn. Etero zal doen wat zij wil.’

O, bijna vergeten. Wat is dat voor enorm gebak dat we Etero zien eten?

‘Het is een soort millefeuille, maar dan groter. Die grootte is heel normaal in Georgië. Het is een normaal stuk.’