In bioscoopquarantaine met Chantal Akerman

De afgelopen maanden hebben we het allemaal meegemaakt: iedereen zat thuis opgesloten, met de dagelijkse routine van het huishouden opeens als het middelpunt van de dag. Je eigen huis was even een gevangenis waaruit je niet kon ontsnappen. Het is zeker niet gek als het je soms even te veel werd en er een lichte quarantainedepressie sluimerde. Elke dag niet veel anders kunnen doen dan het huishouden, dat ís me toch een potje saai.

In films wordt aan het huishouden meestal dan ook snel voorbij gegaan. Het is ook niet bepaald een filmisch tafereel, en misschien ga je juist naar de bioscoop om aan het huishouden te ontsnappen. Niet als het aan de Belgische regisseur Chantal Akerman ligt, die haar beroemdste film over precies dit onderwerp maakte. In Jeanne Dielman, 23, Quai du Commerce, 1080 Bruxelles zie je 202 minuten lang hoe huisvrouw (en thuiswerkende prostituee) Jeanne drie dagen achtereen haar werk doet: koffie zetten, aardappels schillen, schoenpoetsen, de was -  en dat elke dag opnieuw, zonder dat ze er enig plezier aan beleeft.

Akerman laat je zien dat de keuken een gevangenis kan zijn

Akerman maakt de keuken, de eettafel en het bed in huize 23 Quai du Commerce tot het decor waartegen zich een klein drama voltrekt. Dit is het verhaal van een vrouw die niet gezien wordt. En natuurlijk is dit niet alleen Jeannes verhaal, maar ook dat van alle andere onzichtbare huisvrouwen die elke dag dezelfde Sisyphusarbeid verrichten. Akerman laat je zien dat de keuken een gevangenis kan zijn door je als kijker tot 3,5 uur keukendelinquentie te veroordelen. Tijd genoeg om te raden naar wat er in het hoofd van Jeanne omgaat, want langzaam maar zeker wordt duidelijk dat Jeanne dit stramien niet voor altijd gaat volhouden.

Die waarheidsgetrouwe weergave van het huishouden in realtime maakt Jeanne Dielman tot een unieke film, een radicaal experiment dat los lijkt te staan van de filmgeschiedenis ervoor. Akermans eigen filmschool begon op haar vijftiende, toen ze Jean-Luc Godards Pierrot le fou in de bioscoop zag en zich realiseerde dat film niet altijd alleen maar hoeft te vermaken, maar ook kunst of poëzie kan zijn. Na een mislukte opleiding op de Brusselse filmschool, vertrok ze naar New York, waar ze als vagabond rondzwierf en ondertussen rondhing met een groepje avant-gardistische filmmakers. Het was Akerman duidelijk nooit te doen om het maken van toegankelijke publieksfilms.

Het huishouden van Jeanne Dielman echoot door in het werk van anderen

Jeanne Dielman staat met de hyperrealistische weergave van het huishouden diametraal tegenover ‘film als vermaak’, wat dat dan ook moge zijn - maar het huishouden is het in ieder geval niet. Het is dan ook niet gek dat de film in eerste instantie niet door iedereen gewaardeerd kon worden. Tijdens de première op de Director’s Fortnight in Cannes liep het publiek en masse de zaal uit, en klonk er volgens Akerman een luid kabaal van opklappende stoeltjes. Zelfs auteur en collega-filmmaker Marguerite Duras kon er niet veel mee: ze schijnt te zijn opgestaan en ‘Die vrouw is gek!’ door de zaal te hebben geroepen. Maar door al dat rumoer begonnen de namen Chantal Akerman en Jeanne Dielman ook rond te zingen. Niet lang na de eerste vertoning in Cannes rinkelde de telefoon, programmeurs van filmfestivals over de hele wereld wilden de film laten zien.

45 jaar na die bewuste première wordt Jeanne Dielman gezien als ijkpunt in de feministische cinema en het werk van Akerman geldt als hét voorbeeld van wat we nu de female gaze noemen. Chantal Akerman maakte zelf in 2015 een einde aan haar leven, maar het huishouden van Jeanne Dielman echoot door in het werk van anderen. Greta Gerwig, Sofia Coppola en Kelly Reichardt noemen Chantal Akerman allemaal als voorbeeld en inspiratiebron, en van hen zijn we inmiddels gewend dat ze films maken over onderwerpen die we normaal juist niet op het scherm zien.

---

Jeanne Dielman, 23, Quai du Commerce, 1080 Bruxelles is vanaf 4 juni opnieuw te zien in de filmtheaters. De film is onderdeel van Eye's filmprogramma Women Make Film en Eye-tentoonstelling Chantal Akerman Passages (1 juni t/m 30 augustus).