Wat moeten we met Borgman, de meesterlijke nieuwe film van Alex van Warmerdam? Het titelpersonage, een man met een lange baard die zojuist zijn schuilplaats in het bos heeft ontvlucht, belt aan bij een villa. Er woont een jong gezin. Borgman krijgt de heer des huizes zo ver om hem en zijn handlangers als tuinmannen in te huren. Met ziekelijk genoegen en het nodige bloedvergieten ontregelt de bende het comfortabele bestaan van het gezin volledig. Borgman laat de kijker achter met buikpijn van het lachen, maar ook met een onduidelijk gevoel van naderend onheil. Wat is hier nu precies gebeurd?
In Cannes, waar Borgman als eerste Nederlandse titel sinds 1975 in de hoofdcompetitie draaide, bleek al dat iedereen zijn eigen betekenis in de film legt. De Franse distributeur die de film oppikte, liet zich zelfs door de verbaasde regisseur zelf niet afbrengen van zijn persoonlijke theorie: Borgman is God. 'Probeer het tegendeel maar eens te bewijzen,' zei hij tegen Van Warmerdam. Die gaf sportief toe dat er geen enkele reden is om het niet zo te zien. Want als er iets is wat Van Warmerdam niet wil zijn, is het een drammerige schoolmeester.
'In iets wat je maakt, komt buiten jouw wil altijd van alles terecht,' vertelt Van Warmerdam in zijn Amsterdamse kantoor. 'Daar doe je niets aan. Dat is overigens helemaal niet erg. Ik wil eigenlijk dat het allemaal niets betekent, maar op een manier dat het iets zou kunnen betekenen.'
De meestgehoorde interpretatie is dat in Borgman de Westerse arrogantie en welvaart afgestraft worden.
'Dat was helemaal mijn bedoeling niet. Er zit inderdaad een scène in de film waarin de vrouw zegt dat ze zich schuldig voelt over hoe goed ze het heeft. Maar soms ontstaat zo'n scène gewoon. Omdat ik dat zelf ook wel eens denk: God, wat hebben we het hier walgelijk goed, wat is het toch eigenlijk verschrikkelijk dat je leven wordt bepaald door waar je wordt geboren. Ik heb met die dialoog geen andere bedoeling gehad dan haar karakter inhoud te geven.'
Dat het gezin welgesteld is, komt alleen maar omdat ik in een groot huis wilde draaien
'Dat het gezin welgesteld is, komt ook alleen maar omdat ik in een groot huis wilde draaien. De Vrolikstraat in Amsterdam interesseert me niet. Dat is te klein en bedompt. Ik ben altijd op zoek naar een zekere schoonheid van ruimte.'
'Ik doe verder niets aanwijsbaars om een straf te rechtvaardigen. Die man doet toch gewoon zijn best en is lief voor de kinderen, zij schildert, ze doen niemand kwaad. Het is geen walgelijk gezin, het zijn normale mensen. Dat vind ik ook veel interessanter, dat het een willekeurige familie is.'
Maar die man is racistisch en agressief.
'Dat hij Borgman aan het begin in elkaar schopt, zit er alleen maar in om zijn vrouw een motief te geven om zich langzaam van hem af te keren.'
Dat had jij gewoon even nodig voor je verhaal.
'En dan deel je per ongeluk ook nog andere dingen mede. Zo werkt dat vaak. Dat is haast bijkomende schade, zou ik zeggen.'